گنبد جبلیه و موزه سنگ کرمان

معماری گنبد جبلیه

گنبد هشت ضلعی جبلیه تماما از سنگ است و عرض پی آن در پایه به سه متر می‌رسد. در هشت طرف آن، هشت در به عرض دو متر قرار گرفته است که اخیرا برای استحکام بنا و جلوگیری از تخریب، درگاه‌ها را با سنگ مسدود کرده‌اند و فقط یکی را باز گذاشته‌اند. مصالح به‌کار رفته در دیوارها شامل سنگ لاشه با ملات گچ از بیرون و آهک از داخل می‌شود. می‌گویند در ساخت گنبد جبلیه به‌جای آب، از خاکستر، تخم‌مرغ و شیر شتر استفاده شده‌ است و مورخان و معماران دلیل استحکام بنا را همین امر می‌دانند. البته صحت این مطلب دقیقا به اثبات نرسیده‌ است.

در پایینی‌ترین بخش یک هشت‌ضلعی واقع شده است که در واقع دیوارهای اتاق هستند. این دیوارهای ضخیم هشت ضلع را تشکیل می‌دهند که در هر ضلع، می‌توان طاق‌نمای بزرگ قوس‌داری را مشاهده کرد. داخل طاق‌نماها و در طرفین آن‌ها نغول استفاده کرده‌اند. هدف از این کار، کاهش بار بنا در داخل قوس‌ها بوده است. این نغول‌ها شامل لوحی مربع یا مستطیل شکل در بالای سردرها، دو نغول مستطیلی در بالا و طرفین طاق‌نما و دو نغول با قوس جناغی در پایین و دو طرف طاق‌نما می‌شود.

موزه سنگ کرمان

گنبد جبلیه در سال ۱۳۱۶ توسط وزارت فرهنگ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و در سال ۱۳۸۳ پس از مرمت به موزه سنگ کرمان (گنجینه جبلیه) تبدیل شد. این مجموعه ۱۰۰ قطعه از سنگ‌های حجاری‌شده و کتیبه‌ها را از دوره‌های تاریخی مختلف در خود جای می‌دهد.

کتیبه مسجد آبدر اشکان

كتیبه مسجد آبدر اشكان رابر بافت مربوط به بنای مسجدی متعلق به سال ۴۲۵ هجری قمری است که به دستور عبدالله بن یوسف در دوران آل بویه، در تپه موسوم به خمروتی در مزرعه آبدر ساخته شد. کتیبه مذکور به سنگ عصین (رعدوبرق) گردون آبدر شهرت داشت و اهالی اعتقاد خاصی به آن دارند. این كتیبه یكی از قدیمی‌ترین كتیبه‌های موجود در این گنجینه است.

کوچک ترین سنگ قبر

كوچک‌ترین سنگ قبر كشف شده در استان كرمان نیز در این گنجینه نگهداری می‌شود. این سنگ ابعادی معادل ۲۲ در ۲۶ سانتی‌متر دارد و كتیبه آن متشکل از دو بخش است. حاشیه كتیبه (شروع از قسمت پایین، گوشه سمت راست) شامل ۱۹ آیه و بخشی از آیه  ۱۸ سوره آل عمران می‌شود. در پایان كتیبه، در قسمت سمت چپ، نام متوفا و سال وفات در یک كادر محرابی شكل قرار گرفته است؛ بدین مضمون: «هذا قبر العبد الضعیف المحتاج تا رحمت الله ابی جعفر احمد بن حمزه بن علی غفارالله ان توفی فی جمادی الاخر سنه الحدی و اربعین و خمسه مابه». چنانكه از كتیبه برمی‌آید تاریخ وفات متوفی سال ۵۴۱ هجری قمری است

سنگ قبر میرزا آقا خان

در میان سنگ قبرهای موجود در گنجینه جبلیه، سنگ قبر میرزا آقاخان، پسر میرزا احمدعلی‌خان وزیری، نویسنده تاریخ كرمان نیز به چشم می‌خورد. به گفته دكتر باستانی پاریزی، مورخ معاصر كرمانی، وی در امر تالیف كتاب تاریخ كرمان با پدرش همكاری داشت. متن سنگ قبر وی به این مضمون است: «وفات مرحوم مغفور آقای میرزا آقاخان خلف مرحوم میرزا احمدعلی خان وزیری طاب ثراه به تاریخ سنه۱۳۱۷ شهر شوال».

کتیبه وقف آتشکده روستای قناتغستان

در بین وقف‌نامه‌های سنگی موجود در گنجینه جبلیه، كتیبه وقف آتشكده روستای قناتغستان نیز جالب توجه است. این وقف‌نامه بعد از تخریب آتشكده، توسط كارشناسان سازمان میراث فرهنگی استان كرمان به این سازمان منتقل شد و هم‌اكنون در این گنجینه نگهداری می‌شود. این وقف‌نامه مربوط به سال۱۲۸۲ هجری قمری است.